BỆNH U NANG BIỂU BÌ Ở MANG CÁ

(EPITHELIOCYSTIC)

Ts. Bùi Quang Tề

Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản I

 1. Tác nhân gây bệnh:

Qua hình dạng phóng đại của kính hiển vi điện tử một số tác giả đã cho rằng tác nhân gây bệnh u nang biểu bì ở mang cá là những loài của Rickettsia (Paperna và CTV, 1981) hoặc Chlamydia (Wolf, 1981). Trong một số ký chủ, hình thái cấu tạo của chúng giống với những loài của Clarmydia, tuy nhiên một số ít nó giống những loài khác. Trong 2 kết quả nghiên cứu (Turnbull, 1987 và Bradley và CTV, 1988) đã xác định được kháng nguyên của giống Chlamydia là Lipopolysaccharide. Do đó tác nhân gây bệnh này là một nhóm mới nằm trong bộ Chlamydiales. Sự ảnh hưởng trong ký chủ là các hình dạng của chúng ký sinh trên vật chủ, bao gồm có 5 dạng hình khác nhau của u nang biểu bì trên mang và da.

- Thể khởi đầu (Hình 1): là giai đoạn đầu (sớm) phát triển của Chlamydia, hình thành một số u nang. Các tế bào có thể dạng hình que không đều, tế bào chất trong suốt chứa nhiều Riboxome...kích thước của chúng đường kính 0,7-1,25 mm.

Hình 1: Cá vược bạc (Bidyanus bidyanus) bị bệnh u nang biểu bì trên mang (theo J. Frances, 1997): U nang chứa đầy Chlamydia (bar = 1m) (trái); Hai dạng Chlamydia (bar = 0,5m) (phải);

Hình 2: Tơ mang nhiễm u nang (H), bar = 10m. Cá mú (Dicentrachus labrax) nhiễm u nang biểu bì (theo S. Crespo, 2001) (trái); Lát cắt mang nhiễm bệnh u nang biểu bì, các u nang phình rộng trên các tơ mang (X450) (phải).

- Tế bào kéo dài (hình 65A,B): Dạng thứ 2 là các tế bào kéo dài có cấu trúc tương tự như dạng đầu, kích thước lớn nhất là chiều dài 7,5 mm, đường kính 0,3-0,6 mm.

- Tế bào hình ovan hoặc hình tròn: Những loài Chlamydia sp có tế bào thường xuyên hình tròn hoặc ovan, đường kính 0,3-1 mm.

- Tế bào nhỏ: Có đặc điểm hình thành không bào trong suốt trong tế bào chất, kích thước rất khác nhau giữa các loài cá khác nhau: Cá chép kích thước là 0,5-0,7 x 0,3-0,5 mm hoặc 0,9-1,3 x 0,5-0,7 mm.

- Tế bào đầu và đuôi: Chúng hình thành tất cả trên các đầu của biểu bì một u nang hình que (0,3 x 0,4 mm) có chứa nhân đậm đặc và đuôi biểu bì (từ 0,3 mm chiều dài) được phìng rộng hình tròn ở phía cuối (đường kính 0,125 mm).

- Chlamydia sp, gây bệnh u nang gram âm.

2. Dấu hiệu bệnh lý.

Bệnh thường xuyên xuất hiện ở mang và cũng có gặp ở da những u nang của bệnh (Hoffman và CTV, 1969). Các u nang mới xuất hiện màu trắng hoặc màu vàng...Bệnh làm nguy hiểm cho mang, hình thành nhiều dịch nhờn trên mang ngăn cản sự hô hấp của cá (Hình 2).

3. Phân bố và lan truyền bệnh.

Bệnh u nang biểu bì xuất hiện rộng khắp thế giới: Bắc Mỹ, Đông Nam Châu á, Trung Đông, Châu Âu, Nam Phi.

Bệnh xuất hiện ở tất cả các giai đoạn phát triển của cá từ cá giống đến cá trưởng thành: ở 11 họ cá: Centrarchidae (họ cá mặt trăng); Chaetodontidae; Cichlidae; Cyprinidae (họ cá chép); Hippoglossidae; Ictaluridae; Moronidae; Mullidae; Salmonidae; Sparidae và Zanclidae. Bệnh có thể xuất hiện khi điều kiện môi trường thay đổi lớn gây sốc cho cá.

4. Chẩn đoán bệnh.

Dựa theo các dấu hiệu bệnh lý và soi kính hiển vi tiêu bản nhuộm mô bệnh học để chẩn đoán bệnh.

5. Phòng và trị bệnh.

Chưa nghiên cứu đầy đủ phương pháp phòng trị bệnh này. Một số tác giả (Paperna và CTV, 1978, Hoffman và CTV, 1969) có sử dụng một số kháng sinh để trị bệnh.